หากคุณเคยได้ยินคำว่า “แก้มลิง” หากเคยได้ฟังความสำคัญของการจัดการน้ำ และหากต้องการทำความเข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงเรื่องราวเหล่านี้ ชุมชนรอบโครงการพัฒนาพื้นที่หนองใหญ่ คือสถานที่ที่ไม่เพียงทำให้เกิดความกระจ่าง แต่ยังช่วยให้สิ้นกังขาต่อเรื่องราวของความรัก และความรู้

หนองใหญ่ คือพื้นที่ชุ่มน้ำเชิงเขา ใกล้ชายฝั่งทะเล ตั้งอยู่ทางตอนเหนือของเมืองชุมพร ชื่อหนองใหญ่เกิดจากความเป็นพื้นที่กักเก็บน้ำหลากตามธรรมชาติ ในยามที่น้ำบ่าลงมาจากเทือกเขาเมื่อเกิดพายุฝนในบางฤดูก็จะไหลเข้าท่วมตัวเมืองชุมพร การรับมือตามแนวพระราชดำริ ก็คือการสร้างบึงรับน้ำขนาดใหญ่ และเส้นทางระบายน้ำลงสู่ทะเลที่สั้นที่สุด จนเกิดเป็นโครงการคลองระบายน้ำพระราชดำริหัววัง-พนังตัก

แต่โครงการนี้ก็ยืดเยื้อเพราะติดขัดปัญหาด้านงบประมาณของราชการ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2540 ได้ทรงเร่งรัดการปฏิบัติงานอย่างเต็มที่เพราะคาดหมายว่าจะมีพายุใหญ่ ไม่เพียงเท่านั้นยังได้พระราชทานเงินส่วนพระองค์เพื่อให้การขุดคลองลุล่วงเป็นการด่วน เพราะข่าวคราวพายุกระชั้นเข้ามา การทำงานอย่างหามรุ่งหามค่ำจึงเกิดขึ้น ทรงติดตามการปฏิบัติงานอย่างใกล้ชิดและมิได้ย่อท้อด้วยพระองค์เอง จนกระทั่งการขุดลอกหนองใหญ่ และคลองระบายน้ำดังกล่าวแล้วเสร็จทันก่อนสิ้นเดือนตุลาคม 2540 พร้อม ๆ กับพายุไต้ฝุ่นลินดาพัดขึ้นฝั่ง และเป็นครั้งแรกที่ จ.ชุมพร รอดพ้นจากอุทกภัย

เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นนี้ปรากฏในรูปนิทรรศการจัดแสดงเรื่องราวภายในโครงการพัฒนาพื้นที่หนองใหญ่ พร้อมกับ“ถนนราชประชาร่วมใจ” ที่เกิดขึ้นโดยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ คงเหลือเป็นอนุสรณ์แห่งความทรงจำ

ภายในโครงการยังมีทิวทัศน์ที่งดงามของบึงน้ำกว้างสุดสายตา และสะพานไม้เคี่ยวทอดยาวกว่า 1 กิโลเมตร รวมถึงศูนย์การเรียนรู้ต่าง ๆ ที่แบ่งเป็นฐานกิจกรรมด้านพลังงาน การเกษตรทฤษฎีใหม่ โดยเฉพาะการปลูก ข้าวเหลืองปะทิวที่เป็นพันธุ์ข้าวโบราณประจำท้องถิ่นของชุมพร

ชุมพร ห่างจากกรุงเทพฯ 460 ก.ม. ใช้เวลาเดินทางโดยรถยนต์ราว 6 ชั่วโมง แต่มีทางเลือกด้วยการเดินทางโดยสายการบินราคาประหยัด ทั้งนกแอร์ และแอร์เอเชีย วันละ 3 เที่ยวบิน ใช้เวลาเดินทาง 1 ชั่วโมง และใช้บริการรถเช่าจากที่สนามบิน เพราะสนามบินห่างจากตัวเมืองราว 30 ก.ม. หรืออีกทางเลือกหนึ่ง คือใช้บริการรถไฟ แต่ระยะเวลาเดินทางประมาณ 7 – 8 ชั่วโมงเลยทีเดียว อาจเลือกรถไฟเที่ยวเช้าไปถึงเย็น หรือเที่ยวดึกเพื่อให้ไปถึงชุมพรเช้า ไม่เช่นนั้นจะดึกเกินไป

แหล่งท่องเที่ยวสำคัญ ก็คือ หาดทรายรี และอ่าวทุ่งวัวแล่น ที่ห่างไปประมาณ 30 นาที สามารถเล่นน้ำ และเช่าเรือดำน้ำดูปะการังเกาะง่ามน้อย เกาะง่ามใหญ่ เกาะจระเข้ ทั้ง skindive และ scuba diving ช่วงเวลาที่เหมาะสม คือในช่วงเดือนตุลาคม – เมษายน นอกจากนี้อยู่ไม่ไกลจากเขาเรดาร์ ซึ่งเป็นจุดดูเหยี่ยวอพยพ ในฤดูอพยพเดือนตุลาคม

ในละแวกต.สะพลี ไม่ไกลจากโครงการพัฒนาพื้นที่ฯ หนองใหญ่ มีร้านอาหารทะเลหลายร้าน แต่ที่รู้จักกันดี อาหารอร่อย สด ได้แก่ร้านเจ๊พร ซีฟู๊ด ร้านกาแฟสดถ้ำสิงห์เขามัทรี เป็นวิสาหกิจชุมชนอยู่ระหว่างทาง จากโครงการหนองใหญ่ มายังหาดทรายรี

อีกครั้งที่ความรู้นำมาซึ่งความเปลี่ยนแปลงในชุมชนที่เกือบถูกทิ้งร้าง

ย่านการค้าเก่าแก่ริมแม่น้ำจันทบูรเคยรุ่งโรจน์สูงสุดตลอดช่วง 3 รัชกาล นับจากรัชสมัยพระพุทธเจ้าหลวง ผ่านมาจนถึงพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จากนั้นค่อย ๆ เสื่อมโทรมลงเพราะสภาพบ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไป จนท้ายที่สุดมีสภาพเกือบเป็นห้องแถวร้างที่ปิดตาย เพราะคนรุ่นเก่าจากไปและคนรุ่นใหม่ไม่มีความผูกพัน อีกทั้งต้องมีค่าใช้จ่ายสูงมากในการดูแลรักษาอาคารเก่าให้คงสภาพดี

ความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นพร้อมกับความรู้ เมื่อมีความพยายามศึกษา ค้นคว้าความเป็นมา และเรื่องราวของ หมู่เรือนแถวไม้แบบเขตร้อนประดับลายฉลุ และตึกแถวเก่าแบบปีนังอายุร้อยปีเหล่านี้ตลอดความยาว 1กิโลเมตรเศษของย่านท่าหลวง ตลาดล่าง ไปจนจรดย่านตลาดพลอย เป็นการฟื้นฟูย่านเก่าอย่างมีแบบแผน ไม่เพียงทำให้อาคารเก่าที่สร้างจากไม้และปูนขาวรุ่นเก่าเหล่านี้กลับมาอยู่ได้ หากยังฟื้นคืนจิตวิญญาณให้กลับคืนมาด้วย เพราะมีการสืบค้นย้อนกลับไปถึงบรรดาผู้เป็นเจ้าของอาคารเหล่านี้ เมื่อแรกสร้าง มีความเกี่ยวข้องกับเมืองจันท์และประวัติศาสตร์ท้องถิ่นอย่างไร จนเกิดเป็นชุดข้อมูลที่ “เล่าเรื่อง” ได้ถึงความเป็นมาของชุมชนที่มีทั้งตัวตนและตัวคน

เมื่อมาเยือนชุมชนริมน้ำจันทบูร ไม่เพียงเพลิดเพลินกับของกินพื้นบ้านอันหลากหลาย ในบรรยากาศแปลกใหม่ที่ไม่เคยมีมาก่อน ของการอวดของดีประจำย่าน เป็นแหล่งของกินโบราณ ทั้งขนมไข่ป้าไต๊ ไอศกรีมตราจรวด ร้านกาแฟเก่า ก๋วยเตี๋ยวกั้ง ข้าวทะเลพริกกะเกลือเจ๊อี๊ด ฯลฯ หากยังมีเรื่องราวของใครต่อใครที่เคยอยู่ที่นี่ เช่นตึกแบบปีนังของพระยาวิชยาธิบดี ข้าหลวงเมืองจันทบูร สมัยรัชกาลที่ 5 บ้านหลวงราชไมตรี ที่กลายมาเป็นพิพิธภัณฑ์ชุมชนเล็ก ๆ และโรงแรมขนาดกะทัดรัด เรือนแถวไม้โบราณ ประดับฉลุของหลวงประกอบนิติสาร ฯลฯ

และยังเชื่อมโยงผ่านสะพานเล็ก ๆ ข้ามแม่น้ำไปสู่อีกฝั่งของโบสถ์คริสต์แบบโกธิคของอาสนะวิหารแม่พระปฏิสนธินิรมล

ประตูที่ปิดตายค่อย ๆ แง้มบานใหม่ พร้อม ๆ กับชีวิตชีวาที่มาพร้อมผู้คนมากมาย ลมหายใจที่ฟื้นคืนของย่านการค้าเก่าแก่แห่งหัวเมืองตะวันออก ริมลำน้ำจันทบูร อาจทำให้คุณเข้าใจว่าเหตุใด ในหลวงรัชกาลที่ 9 ของเรา จึงทรงให้ความสำคัญกับความรู้ และการเข้าถึงความรู้

การเดินทางโดยรถยนต์จากกทม. มายังเมืองจันทบุรี ประมาณ 3 ชั่วโมงเศษ สามารถจอดรถได้ที่ลานจอดฝั่งเดียวกับโบสถ์วัดพระแม่นิรมลปฏิสนธิ แล้วเดินข้ามสะพานข้ามแม่น้ำจันท์ มายังฝั่งย่านเก่า

ชุมชนริมน้ำจันทบูร หรือบ้านลุ่มอยู่ใจกลางเมืองจันทบุรี มีแหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียงหลายแห่ง ทั้งที่เที่ยวทางธรรมชาติ อาทิ อุทยานแห่งชาติน้ำตกพลิ้ว หรือ ชายหาดอ่าวคุ้งวิมาน หาดเจ้าหลาว และถนนบูรพาพชลทิศ เลียบชายหาด ผ่านปากน้ำแขมหนูที่มีทิวทัศน์งดงาม หรือแวะไปเที่ยวชุมชนขนมแปลกหนองบัว เป็นแหล่งรวมของกินเล่นแสนอร่อย

การเดินชมบรรยากาศชุมชนริมน้ำจันทบูร ยังเป็นแหล่งนักชิม มีร้านก๋วยเตี๋ยวกั้ง ก๋วยเตี๋ยวเจ้าสมุทร และข้าวทะเลพริกกะเกลือ ร้านเจ๊อี๊ดที่ห้ามพลาด ร้านขนมไข่ ของกินเล่นต่าง ๆ ร้านกาแฟก็มีหลายร้าน ทั้งคาเฟ่สำหรับนั่งชิลด์ ไม่จนถึงร้านกาแฟแบบโบราณ

ชุมชนศรีดอนไชยเป็นตัวอย่างอันแท้จริงของการใช้ชีวิตอย่างมีความสุข ภายใต้หลักแห่งความพอดี และพอเพียง สมดังพระราชปณิธานของในหลวงรัชกาลที่ 9

หมู่บ้านไทลื้อริมลำน้ำอิง ที่ไม่เพียงรักษาขนบวิถีทั้งการแต่งกาย อาหารการกิน อันเป็นอัตลักษณ์ภายนอกเอาไว้ได้อย่างเหนียวแน่น แต่ยังหมายถึงสิ่งที่อยู่ภายใน คือแนวคิด และจิตใจ คุณจะได้รับประสบการณ์อันแสนพิเศษเมื่อได้มาร่วมกิจกรรม และพักในโฮมสเตย์ของชุมชนบนเรือนยกพื้นที่โปร่งโล่ง เป็นสัดส่วน ประหนึ่งได้ย้อนเวลาไปสู่สิบสองปันนาบนผืนแผ่นดินไทย

ชาวไทลื้อเป็นเจ้าของการแต่งการอันมีเอกลักษณ์ โดยเฉพาะผู้หญิงสวมเสื้อป้าย ย้อมด้วยคราม หรือสีธรรมชาติอื่น ๆ นุ่งซิ่นตีนจก เรียกว่า “ซิ่นตา” ซึ่งเป็นนับ “ที่สุด” ของการทอผ้าที่สืบทอดมาแต่โบราณ

ตัวซิ่นนับเป็นงานหัตถกรรมชั้นครูบนผืนผ้าทอ ประกอบขึ้นจากสามส่วน คือ หัวซิ่น ย้อมสีแดงชาด อาจต่อด้วยฝ้ายขาว ช่วงกลางซิ่น มีลวดลายเรียบง่ายเป็นทางขวาง หรือลายน้ำไหล และมีเทคนิคการทอต่อกับตีนซิ่น ซึ่งเป็นส่วนที่วิจิตรบรรจงที่สุด ประกอบด้วยเทคนิคการทอชั้นสูงของการจก หรือเกาะให้เส้นฝ้ายเกาะเกี่ยวตวัด อย่างเปี่ยมด้วยจินตนาการแห่งการออกแบบและใช้สี ลวดลายที่ใช้มักได้แรงบันดาลใจมาจากสัตว์ในวรรณคดีพื้นบ้าน ลายพรรณพฤกษา หรือแม้แต่การลดทอนลายละเอียดของรูปแบบจากธรรมชาติ

ผ้าซิ่นตีนจกเป็นหัตถกรรมที่ต้องใช้ความเพียร อุตสาหะ แต่เดิมนั้นการทอให้ได้สักผืนจะต้องทำจนครบกระบวนการตั้งแต่เข็นฝ้ายให้เป็นเส้นใย นำมาย้อม ก่อนจะทอด้วยความรัก และกระบวนการทั้งหมด ต้องทำด้วยกันในชุมชน นับเป็นกุศโลบายที่ทำให้เกิดความสามัคคี ชุมชนจึงมีความเข้มแข็ง ที่บ้านศรีดอนไชย ได้รับการสืบทอดจากคนรุ่นใหม่ที่ได้รับการปลูกฝังให้เห็นคุณค่า มีการรวบรวมผ้าทอโบราณมากมายหลายร้อยผืนเก็บรักษาไว้ในพิพิธภัณฑ์ท้องถิ่นเปิดให้เยี่ยมชม พร้อมกับการเรียนรู้ศิลปะการทอที่เปิดเป็นช่วงวัฒนธรรม นับเป็นการเล็งคุณคุณค่าและมูลค่า

บ้านไทยลื้อศรีดอนไชยยังงดงามด้วยทิวทัศน์ของท้องทุ่งกว้างริมลำน้ำอิง ที่มองผ่านขัวแตะหรือสะพานไม้ไผ่สานที่ทอดยาวออกไปไกลจนเชื่อมต่อถึง “ทุ่งสามหมอน” อันเป็นตำนาน เพราะเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำขนาดใหญ่ที่ชาวบ้านหลายชุมชนได้ใช้ประโยชน์มาแต่โบราณและร่วมกันปกป้องจนรอดพ้นจากการสร้างนิคมอุตสาหกรรมตามโครงการเศรษฐกิจพิเศษ ชาวบ้านยืนหยัดที่จะรักษาที่ราบกว้างริมฝั่งน้ำผืนนี้ไว้ให้ลูกหลาน เป็นการตัดสินใจเลือกวิถีชีวิตที่เรียบง่ายดั้งเดิมที่มีความสุขแทนอนาคตบนความไม่แน่นอนที่จะมากับอุตสาหกรรม

จากกรุงเทพฯ สู่ท่าอากาศยานแม่ฟ้าหลวง เชียงราย ใช้เวลาเดินทาง 1 ชั่วโมง 30 นาที ชุมชนไทลื้อศรีดอนชัยอยู่ห่างจากตัวเมืองเชียงรายประมาณ 90 ก.ม.

เส้นทางที่สะดวกที่สุด คือ เชียงราย – แม่จัน – เชียงแสน – เชียงของ ชุมชนอยู่ห่างเชียงของ 5 ก.ม. หรือใช้เส้นทางเชียงราย-พญาเม็งราย-ขุนตาล-เวียงแก่น-เชียงของ หากต้องการไปเที่ยวผาตั้ง ภูชี้ฟ้า

จากตัวอำเภอเชียงของ นอกจากเดินชมทิวทัศนของลำน้ำโขงแล้วยังสามารถนั่งเรือข้ามไปยังแขงบ่อแก้ว สปป.ลาวได้โดยใช้บัตรผ่านแดน หรือบอร์เดอร์พาส ถ้าไม่ได้พกพาสปอร์ต นอกจากนี้ยังสามารถเดินทาง แบบวงรอบไปยังภูผาตั้ง และภูชี้ฟ้าที่อยู่ทางด้านอ.เวียงแก่น ก็ได้

ที่กินที่ใกล้ชุมชุน คือร้านอาหารนางนวล และร้านอื่น ๆ ที่บ้านหาดไคร้ ติดริมแม่น้ำโขง เป็นแหล่งปลาสดจากแม่น้ำที่ขึ้นชื่อ ในหน้าแล้งยังมีไก หรือสาหร่ายแม่น้ำโขงทอด เป็นของว่าง Bamboo ในตัวอำเภอ มีร้านอาหารหลากหลาย ที่แนะนำก็คือ Bamboo Mexican House ว่ากันว่าเสิร์ฟอาหารเม็กซิกันที่อร่อยที่สุดแห่งหนึ่ง ร้านแจ่ม ผัดไทบ้านยิ้ม และร้านข้าวมันไก่ไหหลำที่ สำหรับร้านกาแฟขึ้นชื่อ คือ Rider’s Coffee ริมทางก่อนเข้าเมืองเชียงของ ส่วนในตัวเมืองเชียงของ มีร้านคาเฟ่ เดอ ลาว เสิร์ฟกาแฟ เค้ก และอาหาร

ข้าวเหนียวห่อตอง ยำหน่อแหนมหมกไข่ น้ำพริกเห็ดหล่ม อาจเป็นเพียงของกินพื้นบ้านธรรมดาในสำรับหรือซื้อหากินได้จากกาดริมทาง หากสำหรับที่ชุมชนบ้านปงห้วยลานข้าวตอนริมทุ่ง มื้อนี้กลับมีความหมายเพระมันกำลังบอกเล่าเรื่องราวมากมายของหมู่บ้านในหุบเชิงดอยโง้มที่มิได้แห้งแล้งและยากจนอีกต่อไป ความเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นเมื่อ 3 ทศวรรษก่อน เพียงชั่วไม่นานแห่งการมาถึงของคนผู้หนึ่ง

ข้าวนึ่งในห่อปลูกเอง หน่อไม้รวกตัดหาได้จากท้ายบ้าน เห็ดหล่มในป่าแพะ ไข่ไก่เลี้ยงเอง กินเคียงกับผักพื้นบ้านของอุ๊ยสมที่ปลูกแบบอินทรีย์ กลายเป็นชีวิตที่แทบไม่มีรายจ่ายรั่วไหล หากยังได้ความอิ่มหนำที่คุณภาพดี กินปลอดภัยอีกด้วย นี่คือคุณภาพชีวิตในแบบฉบับของชาวบ้านปง ห้วยลาน ที่กลายมาเป็นชุมชนต้นแบบเศรษฐกิจพอเพียง

ความเป็นต้นแบบ หมายถึงการทำจริง อยู่จริงเพื่อให้เป็นแรงบันดาลใจต่อไปยังคนอื่น ๆ

อ่างเก็บน้ำห้วยลาน เกิดขึ้นภายหลังการเสด็จพระราชดำเนินของในหลวงรัชกาลที่ 9 เมื่อพ.ศ. 2530 พร้อมกับสถานีประมง การศึกษาป่าไม้ ทำให้ชาวบ้านมีน้ำกินน้ำใช้เพียงพอ เพราะน้ำคือจุดเริ่มต้นของทุกสิ่ง

ห้วยลานยังเชื่อมโยงไปถึงนิเวศท้องถิ่น อันเป็นที่ราบมีต้นลานขึ้นอยู่มากมาย ชาวบ้านนำใบลานมาใช้ประโยชน์ด้วยการสานเป็นกระติ๊บ กระเป๋าสะพายเก๋ ๆ ไปจนถึงลัลลาบายปลาตะเพียนประดับบ้าน ซึ่งคุณจะได้มีโอกาสไปร่วมเรียนรู้การสานปลาตะเพียนตัวน้อยกลับมาเป็นที่ระลึก

ข้าวเขียวชูเรียวใบชอุ่มในหน้าฝน ภูมิทัศน์อันชื่นตารอบหมู่บ้านที่โอบล้อมด้วยทิวเขาใหญ่ ชวนให้ปั่นจักรยาน หรือออกเดินช้า ๆ เยี่ยมเยียนพ่ออุ๊ยแม่อุ๊ยถึงบนเรือน ไปดูการปั่นฝ้าย จากปุยฟูขาวให้กลายเป็นเส้นใย จนพร้อมนำไปทอเป็นผืนด้วยกี่แบบเก่า ชิมขนมอร่อยที่ได้จากถั่ว งา น้ำตาลอ้อย

ตกค่ำพักบนเรือนกับชาวบ้าน ซึ่งหมายถึงความเป็นที่สุดของการมาเยือนชุมชน ซึ่งเป็นรูปแบบการท่องเที่ยวที่อยู่บนพื้นฐานของการเคารพซึ่งกันและกัน การยอมรับ และจัดการกับความคาดหวังที่เกินพอดีบนพื้นฐานของมิตรภาพ และความเข้าใจที่ผ่านการเรียนรู้ร่วมกันมาตลอดทั้งวัน เวลาอีกเพียงหนึ่งคืน หมายถึงความผูกพันที่อาจคงอยู่ไปจนชั่วชีวิต

เส้นทางกรุงเทพฯ – ท่าอากาศยานนานาชาติเชียงใหม่ มี 53 เที่ยวบินต่อวัน หรือเลือกเดินทางโดยรถไฟ อุตราวิถี ใช้รถไฟใหม่ที่สะอาดและสะดวกสบายออกจากกทม. 18:10 ถึงเชียงใหม่ 07:15 น. นอกจากนี้ยังมีรถทัวร์วีไอพี นับสิบบริษัท การเดินทางจึงสะดวกมาก

สำหรับบ้านปง ห้วยลาน ใช้เวลาเดินทางจากตัวเมืองเชียงใหม่ราว 30 นาที ใช้เส้นทางผ่านอ.สันกำแพง ไปราว 15 นาทีในย่านนี้ยังสามารถกำหนดเส้นทางท่องเที่ยวแบบวงรอบ โดยเดินทางต่อไป ยังโครงการ หลวงตีนตก และบ้านแม่คำปอง กลับเข้าสู่เชียงใหม่ทางด้านอ.ดอยสะเก็ดก็ได้

ร้านอาหารที่น่าสนใจใกล้กับชุมชน มีร้านสันกำแพงโภชนา เป็นร้านเก่าแก่ ห่างจากชุมชนประมาณ10 ก.ม. มีเมนูอาหารพื้นบ้าน อาหารไทยรสจัดจ้าน และร้านสวนผักฮักคุณ เป็นร้านอาหารไทย ร้านกาแฟ บรรยากาศร่มรื่น เนื้อที่กว้างขวาง มีแปลงปลูกผักอินทรีย์ขนาดใหญ่ หากเป็ข้าวซอย ต้องร้านข้าวซอยลุงปั๋น ขายมานานกว่า 3 รุ่น ห่างจากชุมชน 10 ก.ม.

สำหรับร้านกาแฟ มีร้านน่าสนใจบรรยากาศนั่งสบายหลายร้าน ได้แก่ ร้านใจบุญ เชียงใหม่,กาแฟโรงงาน@สันกำแพง ร้านหน้าถัง ร้านGreenery Coffee Bar

บ้านหนองส่าน มีการจัดการการจัดการท่องเที่ยวโดยชุมชนที่มีความพิเศษคือ เป็นการริเริ่มโดยคนรุ่นใหม่เข้ามาทำหน้าที่เชื่อมโยงองค์ความรู้ของปู่ย่าตายายให้สามารถเข้าถึงได้อย่างมีสีสัน และกลมกลืนไปกับคนร่วมสมัย โดยการท่องเที่ยวชุมชนบ้านหนองส่าน จะพาคุณสัมผัสกิจกรรรมในหมู่บ้านที่มิได้ปรุงแต่ง หากแต่ใกล้เคียงกับสภาพความเป็นจริงทั้งในเรื่องการกินอยู่ สำรับอาหาร ที่หลับที่นอน อันเป็นการสะท้อนความเป็นจริงของการท่องเที่ยวในชุมขน ซึ่งโดยเนื้อแท้แล้ว เป็นการเรียนรู้ซึ่งกันและกัน ทั้งจากผู้มาเยือน และคนในชุมชนเอง

การปรับตัวเข้าหากัน จึงเป็นสิ่งสำคัญ เพราะมิตรภาพมีความสำคัญกว่าความต้องการให้ได้มาตรฐานของห้องพักแบบเดียวกับโรงแรม

ชื่อบ้านหนองส่าน มาจากลักษณะภูมิประเทศเป็นแอ่งกระทะ ในวงล้อมของเทือกเขาภูพาน มีกุดหนอง และลำน้ำที่อุดมสมบูรณ์ ขณะเดียวกันก็มีต้นส่าน หรือต้นส้าน ซึ่งเป็นไม้ในป่าผลัดใบ ขึ้นตามที่ดอน ชื่อหมู่บ้านจึงบอกได้ถึงลักษณะที่โดดเด่นของชุมชน และภูมินิเวศเช่นนี้เองได้ถูกกำหนดเป็นเส้นทางท่องเที่ยวจากหมู่บ้าน แปลงไร่นา ไปจนถึงป่า และน้ำตก ซึ่งเป็นลำธารเล็กที่ไหลมาจากเทือกเขาภูพาน โดยใช้รถอีแต๊กเป็นพาหนะ

พาตระเวนชมบรรยากาศในหมู่บ้าน ซึ่งเป็นเรือนไม้ยกพื้นสูงแบบฉบับเรือนอีสานที่โปร่งและสะอาดสะอ้านจากนั้นไปสัมผัสโครงการเกษตรพึ่งตนเองที่เรือนโสมนัสของป้าอ้อยกับป้าดา กินข้าวกลางวัน โดยคุณป้าใจดีทั้งสองคนจะพาเก็บหาวัตถุดิบในสวนกว้าง เก็บบวบ แทงหน่อไม้รวก พืชผักเท่าที่มีในแต่ละช่วงฤดู จับปลาขาว ปลาสร้อย จนกลายมาเป็นมื้อกลางวันอันแสนพิเศษ ได้แก่ ต้มเปรอะหน่อไม้ ตำบักหุ่ง ปลาขาวปิ้ง หมุนเวียนไปตามฤดูกาล

บ้านหนองส่านยังมีองค์ความรู้ในการผลิตผ้าคราม การทำครามเปียก และก่อหม้อย้อมคราม จึงมีผืนผ้าฝ้ายทอลวดลายแบบพื้นบ้านอยู่มากมาย ต่อมาได้นำมาต่อยอดด้วยการออกแบบผลิตภัณฑ์ที่มีรูปแบบร่วมสมัย เป็นกระเป๋าสะพายใบเล็ก เย็บผสมกับหนัง เสื้อคลุมแบบญี่ปุ่น ฯลฯ ผู้มาเยือนไม่เพียงร่วมเก็บใบคราม เรียนรู้การหมักจนได้ครามเปียก การย้อมผ้า แต่ยังได้เลือกซื้อผลิตภัณฑ์ที่ทันสมัย ประหนึ่งเลือกซื้อหาจากอีเวนต์งานคราฟต์ที่ไหนสักแห่งใจกลางกรุง

ความเข้าใจในถิ่นฐาน การไม่ละทิ้งคนรุ่นเก่า การริเริ่มทำจากสิ่งเล็ก ๆ ก่อน เมื่อคลังแห่งความรู้ความเข้าใจเพิ่มพูนจึงระเบิดจากข้างใน นำมาสู่การพัฒนาในแบบที่ไม่ละทิ้งตัวตนและรากเหง้าทั้งหลายทั้งปวง คือ ศาสตร์แห่งพระราชาที่ถูกนำมาปรับใช้ โดยคนหนุ่มสาวรุ่นใหม่ ณ หมู่บ้านเล็ก ๆ เชิงภูพาน

ใช้เวลาเดินทางโดยรถยนต์ราว 9 ชั่วโมงจากกทม. ดังนั้นรถทัวร์แบบวีไอพี เที่ยวกลางคืนมาถึงสกลนครเช้า จึงเป็นทางเลือกที่ดี หรือเดินทางโดยสายการบินราคาประหยัด วันละ 4เที่ยวบิน ใช้เวลาเดินทาง1 ชั่วโมง 10 นาที

บ้านหนองส่าน ห่างจากตัวเมืองสกลนคร 45 ก.ม. และห่างจากตัวอำเภอภูพานอีก 7 ก.ม.
ตัวเมืองสกลนครเป็นเมืองกะทัดรัดที่น่าประทับใจ เมื่อมาถึงต้องไปกราบพระธาตุเชิงชุม และหากเป็นเสาร์อาทิตย์จะมีตลาดผ้าครามที่ถนนผ้าคราม ใกล้กับหน้าวัด สำหรับเส้นทางไปบ้านหนองส่าน ถนนจะคดเคี้ยวไปตามเทือกเขาภูพาน โดยเฉพาะที่โค้งปิ้งงู ที่เที่ยวใกล้เคียงคืออุทยานแห่งชาติภูพาน มีน้ำตกคำหอม และพระตำหนักภูพาน

ร้านอาหารในอ.ภูพาน ส่วนใหญ่เป็นร้านอาหารขนาดเล็ก ที่รองรับกลุ่มใหญ่ได้ก็คือ ร้านอาหารสวนนก ตั้งอยู่ภายในไร่ภูพานรีสอร์ต ส่วนร้านกาแฟมีร้านเรือนลูกไม้ ตรงข้ามสภ.สร้างค้อ

ตัวเมืองสกล มีร้านอาหารแนะนำหลายร้าน เช่น สบันงา อาหารไทยอาหารพื้นบ้าน หรือส้มตำไก่ย่างต้องร้านนิดหน่อย ส้มตำ ใกล้สถานีขนส่ง และร้านเตาถ่านโคขุนโพนยางคำ